ESPERANTIDOJ
Prima dell'IDO

prelego de Giovanni Daminelli

 Fin dal suo apparie nel 1887,
l'Esperanto ha stimolato i suoi studiosi a proporre dei miglioramenti,
io stesso, da principiante, pensavo a quali miglioramenti avrei potuto introdurre.

La prima proposta di un esperanto riformato
compare già nel 1888 da parte di un olandese, Braakman,
che chiamò la sua nuova lingua Mundolinco,
che di fatto risulta essere il primo esperantido.
Le sue proposte di modifica si ritrovano poi spesso nelle proposte successive
e consistevano sostanzialmente nell'abolizione dei supersignoj,
che creavano problemi alle tipografie (e anche agli attuali informatici)
e dell'accusativo, che risultava di difficile apprendimento per molti.
Inoltre assegna ad aggettivi ed avverbi la medesima finale "-e",
cioè non distingue l'aggettivo dall'avverbio, un po' come accade spesso per l'inglese
e anche in italiano ("stringi forte", "corre veloce", "parla chiaro", etc),
poi introduce delle variazione nella coniugazione dei verbi
e usa un dizionario più ricco di radici neolatine.

 Nel 1889 nasce la prima rivista esperantista "La Esperantisto"
e su di essa, già dai primi numeri,
cominciano a comparire numerose proposte di modifica suggerite dai lettori.
Si tratta in gran parte di soluzioni già pensate da Zamenof
nel suo lungo lavoro di costruzione della lingua,
ma poi da lui rigettate perchè inadeguate.

Ecco come Z. reagisce in un articolo sapparso su "La Esperantisto" del 1891:

Unu redaktoro de sveda gazeto trovis,
ke nia lingvo havas karakteron tro italan.
Kiam mi ne povis akcepti lian proponon
kaj sen ia celo "malitaligi" nian lingvon,
le proponinto nelonge atendis kaj provis fari mem miksaĵon,
kiu laŭ lia opinio devus pli plaĉi al la nordaj popoloj.

Ni ne bezonas rakonti, kio fariĝus el nia afero,
se ĉiu popolo volus, el simpla vanteco,
doni al ĝi sian propran karakteron.
Nia afero fariĝus absolute neebla.
Kaj se ĝi estus ebla,
- ĉu la flatita popolo mem ion gajnus de tio?

La dirita sveda sinjoro,
kiu en la komenco diris,
ke liaj ŝanĝoj estas necesaj,
kaj faris provojn en la daŭro de kelka tempo,
nun vidas jam, al kio ĝi lin kondukis:
La lingvo fariĝis malbonsona kaj malregula,
kaj el la svedoj mem,
per kies nacia flato li volis pereigi nian aferon,
neniu akceptis liajn ŝanĝojn,
dum nia lingvo en ĝia nuna formo,
kiu estas tiel "malsveda",
havas multajn amikojn inter la svedoj
kaj estas al ili multe pli oportuna kaj pli hejma,
ol la svedigita,
kiu mortis, antaŭ ol ĝi akceptis ian difinitan formon.

Unu el niaj slavaj amikoj trovis,
ke la lingvo internacia devas havi
tiom same la slavaj vortoj,
kiel da romana-germanaj.
Li ankaŭ volis krei novan lingvon,
kiu enhavus en si multajn vortojn slavajn;
sed baldaŭ li konvinkiĝis,
ke ne sole al la aliaj popoloj,
sed al la slavoj mem
multe pli oportunaj kaj agrablaj
estas niaj vortoj romana-germanoj,
ol la vortoj slavaj, kiuj,
enmetite en sistemon romana-germanan,
tranĉas la orelon kaj fariĝas al la slavoj mem
multe malpli kompreneblaj,
ol la vortoj ne slavaj.

(Se mi bone memoras,
la vorto "internacia" tie estis tradukata "meĵufoka";
sed mi petas, ke iu slavo diru al mi;
kion pli bone li komprenas kaj memoros,
la vorton "internacia" aŭ "meĵufoka"?
Li estos preta serĉi la vorton en ia ĥina vortaro,
kaj al li eĉ ne venos en la kapo,
ke la vorto estas kunmetita
el lia propra slava "meĵdu"
kaj el la germana "Volk",
perdinte la "d" kaj la"l",
ĉar ankaŭ 2 konsonantoj ne devas stari kune!).

Se la amiko, egale al la aliaj, farus sian proponon nur teorie,
li eble eĉ nun restus ĉe sia opinio kaj eble kolerus nin,
ke ni estas tiel obstinaj
kaj ne volas enkonduki tiun ĉi "necesan" ŝanĝon;

sed feliĉe li faris provon praktikan,
kaj la praktiko lin plej bone konvinkis,
kaj nun li denove fariĝis tre varma amiko de nia lingvo
en ĝia nuna fromo.

El la diritaĵo ni povas eltiri la sekvantan regulon:
se ni volas proponi aŭ fari ian ŝanĝon,
ni devas nin demandi,
kian utilon la ŝanĝo alportus al la lingvo mem,
kaj ĉu la utilo de la ŝanĝo kovrus la malutilon;
sed ni neniam devas obei la senfondajn gustojn
klaj la simplan vantecon de ia aparta nacio,
ĉar tiam ni malutilon alportus al nia afero
grandan
kaj utilon ni alportus al neniu
nenian.

En ĉiuj okazoj,
kiuj ne estas absolute gravaj per sia enhavo mem,
vantaj senkaŭzaj gustoj naciaj
devas en afero internacia
tiel same absolute silenti,
kiel la gustoj personaj,
se ni ne volas el persona aŭ nacia disputemeco
pereigi nian aferon;
tiuj gustoj devis silenti
jam en la tempo de la creado de la lingvo,
kaj tiom pli ili sendube devas silenti,
se ilia obeado postulas rompadon en nia lingvo.
se ilia obeado postulas rompadon en nia lingvo.

Zamenhof però si rende conto ben presto
che tutte queste proposte dissuadevano gli autori dal produrre opere in esperanto,
perchè in caso di riforma il loro lavoro sarebbe risultato inutile,
quindi egli raccoglie tutti i divesi suggerimenti, ne dà un ordine logico,
e con il primo numero del 1894 inizia a presentare un Esperanto reformita
che proporrà democraticamente alla votazione della "Ligo Esperantista",
costituita di fatto da tutti gli abbonati della rivista.

In cosa consiste la riforma?
Oltre alle modifiche lessicali, per renderlo più vicino alle lingue romanze,
le modifiche principali sono:

Alfabeto semplificato di 21 lettere senza supersignoj.
La "c" pronunciata come la vecchia "ŝ" e la "z" come la vecchia "c".

Eliminazione dell'articolo determinativo.

Eliminazione dell'accusativo.

Il plurale dei sostantivi con desineza "-i" anzichè "-oj".

Gli aggettivi e gli avverbi finiscono ambedue per "-e".

Nuova coniugazione dei verbi:
"-a" (infinito), "-an" (imperativo), "-un" (condizionale),
"-en" (presente), "-in" (passato), "-on" (futuro)
due soli participi: -ente (attivo), -ate (passivo)

Pronomi personali: mu, tu, lu (li), elu (ŝi), su (si), nu, vu, loru (ili),
con eliminazione dei pronomi "ĝi" e "oni"

Eliminazione della tabella dei correlativi.

Eliminazione della preposizione "je" e del suffisso "-op".

Ci si chiede perchè una riforma così radicale.
Rispnde Z. stesso nel "La Esperantisto" n.85 del 1994:

"mi proponis reformojn grandajn kaj radikalajn
por fini la malagrablan demandon per unu fojo"

Si vede che Z. non è favorevole alla sua riforma, ma lascia liberi gli elettori di scegliere.

Viene proposta una scelta tra 4 opzioni:

1) Nessuna riforma
2) La riforma proposta
3) Una riforma, ma diversa
4) La riforma proposta, ma con qualche modifica.

Nel caso che il punto 1 o il punto 2 non avessero ottenuta la maggioranza assoluta, si sarebbe dovuto preparare una nuova riforma da sottoporre a votazione.

I risultati finali vengono dati nel novembre 1894.

Su 264 votanti,

 157 votano contro la riforma,
e dei restanti 107:
 11 per la soluzione 2
  3 per la soluzione 3
 93 per la soluzione 4.

quindi viene approvato a larga maggioranza
di non apportare modifiche all'esperanto esistente:
si può così cominciare a produrre opere letterarie su vasta scala.

Un'ulteriore stabilità viene conferita alla lingua
viene dal primo Universala Kongreso del 1905
dove viene definita l'intangibilità del "Fundamento de Esperanto".

Sembra che tutto vada per il meglio,
ma agli inizi del '900 due matematici francesi
 Luis Couturat e Léopold Leau
fondarono la "Delegazione per l'adozione di una lingua internazionale"
che elesse a tale scopo un comitato di 18 membri.

A rappresentare la tesi dell'esperanto
Zamenhof mandò il linguista marchese Luis de Beaufront
 (che non era nè marchese ne Beaufront),
un teorico della lingua molto attivo
tanto da essere considerato il secondo padre dell'esperanto.

In realtà questo signore non era così affidabile.
Aveva già elaborato un progetto di modifica dell'esperanto che avEva chiamato Adjuvanto
(non lo trovate nell'elenco degli esperantidoj perchè la documentazione è andata persa,
ci è rimasto solo la traduzione del PadreNostro)
In questa funzione, nascondendosi dietro lo pseudonimo di "Ido",
anzichè perorare la causa dell'esperanto,
propose un suo esperanto riformato, che poi venne approvato dal comitato nel 1907.
Zamenhof si oppose che nel nome della lingua riformata comparisse la parola "Esperanto"
e quindi la si chiamò Ido.

Nacque così il cosiddetto scisma dell'Ido.

Data la fama e l'autorità di Beaufront,
parecchi esperantisti passarono alla nuova lingua e si dedicarono alla sua propaganda,
ma la maggioranza rimase fedele al Fundamento.

Lo scisma fu grave, ma di ciò parleremo dopo che Tiziana ci avrà parlato dell'Ido.