La Trenta Koncilio estis unu el la koncilioj, kiu pli multe efikis en la historio de la Eklezio pri la teologio, la ekleziologio, la spirita vivo, la porpastra doktrino.
   Karolo Borromeo estis nevo de la Papo Pio la kvara. La Papo lin vokis al Romo kaj al li oferis gravajn taskojn pri la roma kurio. La onklo difinis lin “mia dekstra okulo”. La spertuloj diskutas pri lia rolo ĉe la Ĉefpontifiko. Laŭ kelkaj el ili, Karolo Borromeo estis respondeculo de la ĉefa agado de la papregado de Pio la kvina; laŭ aliaj, male, la Papo konservis sian aŭtonomecon. Ni memoru, ke Karolo estis tre juna, kiam alvenis en Romo, kaj ke li estis timida kaj hezitema; tamen la papo akceptis tion, kion Karolo al li sugestis, ĉar liaj konsiloj naskiĝis el pripensado, inteligento kaj lojaleco.
   Karolo havis meritojn en la kunvoko de la lasta parto de la Koncilio kaj en ĝia kompletigo (18a de Januaro 1562, 5a de Decembro 1563).
   Post la fino de la Koncilio, Karolo estis unu el plej fervoraj episkopoj pri ĝia aplikado. La koncilio invitis la episkopojn loĝi en ilia diocezo kaj fariĝi modelo de sankteco, de preĝo, de devoteco, de saĝeco por iliaj fideluloj.
   Karolo Borromeo estis la unua, kiu akceptis la ordonojn de la Koncilio. Antaŭ ĉio li ŝanĝis sian vivmanieron. Antaŭ la Koncilio li vivis diboĉan vivon, ŝatis la ĉason, la ŝakludon, la muzikon, la solenajn akceptojn, la potencon de sia familio; li serĉis la profanan kulturon, fondis la akademion de la “Vatikanaj Noktoj” por siaj amikoj.
   Post la Koncilio, Karolo decidis iri al Milano (ni ne forgesu, li estis ties kardinalo, sen esti pastro nek episkopo). En la sama tago, en kiu mortis, abrupte, lia patro Federiko, laŭ la sugesto de lia konfesprenanto, li petis la pastrecon kaj la episkopan konsekron.
   Li komencis sekvi asketan vivon, rifuzis ian ajn amuziĝon, ofte fastis, studis teologion, okupiĝis pri la kristanaj antikvecoj, dufoje jare faris spiritajn ekzercojn.
   Pio la kvara koleriĝis pro lia aŭstereco, kiu ŝajnis al li tro ekscesa, akuzante la jezuitojn Ribera kaj Laynez, liaj spiritaj animgvidantoj, sed fine li imitis lian ekzemplon.
   Kiam mortis lia onklo, Pio la kvara, li apogis la kandidatiĝon de kardinalo Ghisleri, kiu sin nomis Pio la kvina, kuraĝega defendanto de la reformoj de la Trenta Koncilio.
   La elekto de la nova Papo, ebligis al Karolo atingi finfine Milanon, sian diocezon.
   Milano estis tre granda diocezo. Sankta Karolo multe laboris ne ŝparante al si laciĝojn. Li dormis malmulte; kaj dum la episkopaj vizitoj li dormis en la preĝejoj, sur iu flanka altaro. Li laboris ĝis malfrua horo kaj por ne endormiĝi, li havis sur la skribotablo plumban globon ligitan per ĉeno. Kiam li endormiĝis, la globo falis sur liajn piedojn.
   Li komencis sian episkopan agadon kun la instruo de la popolo, fondante lernejojn pri la kristana doktrino, kaj la kunfratarojn de la sankta Eŭkaristio.
   Li dividis la Diocezon en dudek ekleziaj distriktoj: ses en la urbo kaj ses en la ĉirkaŭurbo. Li dividis la ĉirkaŭurbajn distriktojn en eksteraj vikariejoj nomitaj paroĥaj ĉefpreĝejoj.
   La episkopaj vizitoj daŭris kutime unu semajnon. Ili estis vere ekzercoj, en kiuj la episkopo predikis al la popolo, kaj la gentoj preĝis, konfesis, konvertiĝis. Li volis, ke la pastro prezentu al li detalan raporton pri la situacio morala kaj socia de la paroĥejo.
   Ankoraŭ hodiaŭ ĉi tiuj raportoj estas pezaj, ĉar ili konigas, kiom da familioj ekzistas, kaj la meritojn kaj la malbonaĵojn de la fideluloj.
   Li volis, ke la paroĥestroj havu la libron de status animarum kaj, ke la pastroj konu siajn paroĥanojn, ne nur pri la religia fideleco, sed ankaŭ pri la profesio, la riĉeco, la malriĉeco. Tiamaniere li konis tiujn, kiuj bezonis sociajn helpojn, la ekleziajn beneficojn, kaj la realan situacion de la diocezo.
Dum la tagtrio antaŭ la vizito, oni celebris la kvardekhoran adoradon. La episkopa vizito komenciĝis per solena celebrado de la Eŭkaristio. Persone li distribuis la sanktan komunion al ĉiuj kaj konfermaciis la junulojn, kaj ricevis ĉiujn, kiuj bezonis interparoli kun li, precipe la malriĉulojn, al kiuj li donis sian malavaran almozon.
   La Trenta Koncilio multe atentis al la establo de la porpastraj seminarioj.
   Li skribis regularon por la seminario, kiu validis dum multaj jarcentoj. Li konfidis la seminariojn al la direktoreco de la jezuitoj; tamen en la Aprilo de 1574, li liberigis ilin de tiu tasko, ĉar ili forprenis por ilia kongregacio la plej inteligentajn junulojn. Karolo konfidis la seminariojn al la Oblatoj de sankta Ambrozio, kongregacio de diocezaj pastroj, kiuj vivis en komunumo, ĉiam obeaj al la episkopo.
   Sankta Karolo forigis la klerikaron “decumano”, ĉi tio estis aro de diocezaj pastroj loĝantaj en la kamparo. Ili naskiĝis, kiam la episkopo, kune kun la alta klerikaro, rifuĝis en Ĝenovon dum la invado de la Longobardoj. La klerikaro “decumano” ricevis salajron de la episkopo, havis proprajn regulojn kaj specialajn privilegiojn. Ilia forstrekado kuntrenis pli grandan egalecon en la klerikaro.
   En 1579, li fondis la Helvetan Kolegion por la seminarianoj de la kantono Grizono, kiu apartenis al la milana diocezo.
   Dum la Trenta Koncilio, oni parolis ankaŭ pri la reformo de la ekleziaj ordonoj, decidante, ke la personoj konsekritaj loĝu en la monaĥejoj aŭ en la klostroj kaj ne plu en la mondon aŭ en siaj familioj. Sankta Karolo, por realigi ĉi tiun decidon de la koncilio, devis batali kontraŭ la humiliatoj, potenca kaj riĉa kongregacio, inklina ankaŭ al komerco. Ili ne volis retiriĝi en konventojn. Unu tagon, dum Sankta Karolo preĝis en sia kapelo, unu el ili pafis kontraŭ li kuglon de arkebuzo. Feliĉe, la plumba kuglo falis al liaj piedoj; la sanktulo estis senvunda kaj eltiriĝis nur kun malgranda teruro. La aliaj kongregacioj obeis al Sankta Karolo.
   Ni memoru, ke la Trenta Koncilio influis tre multe sur la spirita vivo de la kristana popolo. Pluraj estis la sanktuloj de tiu periodo, kiu restadis unu el la plej lumaj de la historio de la kristanismo.
   Sankta Karolo defendis la Ambrozian Riton. Iu el la roma kurio volis ĝin abolicii; li, kontraŭe akordiĝis malkaŝe por ĝia pluekzisto. Tamen li ne sukcesis enigi ĝin en Monzan. Li reformis la ambrozian liturgion laŭ ĝia antikva spirito. En 1582 li reformis ankaŭ la brevieron.
   Ni ne forgesu, ke Papo Pio la kvina reformis la roman liturgion, pri kiu ni parolis antaŭ ne longe, koncerne la celebrado de la meso laŭ la latina rito.
   Fama estas ĉio tio, kion Sankta Karolo faris dum la pesto de 1576. La bubona pesto eksplodis, dum Sankta Karolo estis en episkopa vizito. Rapide li revenis en la urbon, dum la hispana reganto kaj la granda kanceliero forfuĝis eksterlanden timoplenaj. Sankta Karolo elspezis ĉiujn siajn riĉaĵojn por helpi la popolon konfidante sian heredaĵon al la hospitalo “maggiore”. Li vizitis la pestulojn, kuraĝigante ilin per parolo, helpo, konsolo; li portis en procesion la faman krucon de Sankta Karolo; li skribis dispozicion pri la asistado de la pestuloj, republikigita en 1630, kiam denove eksplodis la nigra pesto.Kiel ex voto, li konstruigis la templon de Sankta Sebastiano, ankoraŭ hodiaŭ konsiderata civitana templo.
   La 16 de Oktobro de la mema jaro, 1577, li konsekris la katedralon, la Domon, la trian dimanĉon de Oktobro.
   Alia punkto kvalifikanta la agadon de Sankta Karolo, koncernas la apostola agado de la laikaro. La Trenta Koncilio zorgis okupiĝi ĉefe pri la pravigo kaj la sakramentoj, pri la juraj demandoj koncerne la Eklezio, tamen Sankta Karolo komprenis la neceson havi laikaron pretigitan kaj pretan por la misio de la evangelizado. Ni parolas per nepropra maniero, ĉar, tiutempe, estis kristanaj la socio, la sociaj institucioj, la familio kaj la klerikaro estis abunda; sed estis la disrompo kaŭzita de la protestantismo kaj la negativa influo de kelkaj fluoj de la renasenca humanismo.
   Sankta Karolo, por la popolo elpensis plurajn iniciatojn favore de la eduko religia, morala, spirita, kultura, karitata.
   Li estigis asociojn pri la kristana doktrino aŭ por la asistado de la vidvinoj, por la helpo al familiaj patroj kaj patrinoj, por la instruado de junuloj kaj maljunuloj, por la eŭkaristia kulto; li establis la Societon de la Kruco por la imitado de la Pasiono, li fondis la kunfrataron de la “disciplinati” por kuraĝigi la mortkondamnitojn.
   Ni povas diri, ke Sankta Karolo neglektis neniun sektoron de la socio; ekzemple: la Hospitalo por la almozuloj kaj la hontindaj de la ŝtelo, la domo por la helpo de la edzinoj mistraktitaj aŭ kun la edzo ne ĉeestanta, la domoj por la virinoj de la friponaro aŭ en morala danĝero, la popolaj kuirejoj, ĉefe dum la jaroj de malabundo; li favoris la lombardejojn. De la kultura vidpunkto li konstruigis, en Pavia, universitatan kolegion por la malriĉaj studentoj, la universitaton de Brera estrata de la jezuitoj, unu kolegion por la nobeloj ĉe la universitato de Brera, unu kolegion por la nobelaj junulinoj, li akceptis la konstruadon de pluraj kolegioj de religiaj kongregacioj.
   Memoru ni, ke la kunfrataroj estis speco de lernejoj en kiuj la kunfratuloj lernis legi kaj kompreni ankaŭ la latinan lingvon.
   Kiamaniere vi eksplikas la tre grandan agadon de Sankta Karolo? La fido estas fonto senlima de iniciatoj. Kiam iu Dion amas, li ankaŭ amas sian proksimulon laŭ la Dia koro. Sankta Karolo estis sentima kaj senlaca, ĉar li rigardis la mondon kaj la Eklezion per diaj okuloj.
   Li laŭ Jesuo Kristo, volis nur bonfarojn kaj, ke la bono disvastiĝu en la tuta mondo. Sankta Karolo estis kiel suno sen subiro, ĉiam brilanta, kies radioj ankoraŭ hodiaŭ lumigas la eklezian promenadon. Laŭ li, la koncilio neniam finiĝas, sed fluas senĉese en la Eklezio kaj nin pelas ĝin koni, kompreni, plenumi.
   Ankaŭ ni celebris koncilion, la duan Vatikanan. Ĉu ni legis ĝiajn dokumentojn? Ĉu ni rikoltis la blovon de la Sankta Spirito, kiu pere de ĝi al ni parolis? Kiamaniere ni povas plenumi tion, kion ni scias?